برهان‌الدین جانمچشتیبرهان الدین جانم چشتی، از مشایخ طریقت چَشْتیّه در هند جنوبی در قرن دهم بود. ۱ - شناخت اجمالیپدرش ملقب به شاه میران جی شمس العشاق نیز از مشاهیر این طریقت در دکن بوده و دو کتاب به فارسی در عرفان تألیف کرده است [۱]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج ۳، ص ۱۲۴۴، لاهور ۱۳۶۳ ش.
[۲]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان،ج ۳، ص ۱۹۵۶ ، لاهور ۱۳۶۳ ش.
برهان الدین در رساله ای موسوم به نسل نامه، در احوال شخصی خود، گفته است که پدرش از مکه معظمه به هند مهاجرت کرده است و در اوایل زمان سلطنت سلطان علی عادلشاه اول (حک :۹۶۵ـ ۹۸۸)، [۳]
عبدالقیوم، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص۳۶۵ـ۳۶۶، کراچی.
و به قول مؤلف بساتین السلاطین در ۹۶۶، به بیجاپور رسیده [۴]
عبدالقیوم، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص۳۶۷، کراچی.
و پس از مدتی در ۹۷۰ در همان‌جا درگذشته است [۵]
عبدالقیوم، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص۳۶۶، کراچی.
برهان الدین علوم ظاهری و باطنی را در محضر پدر فراگرفت و، پس از گذراندن مراحل سلوک، به دست او خرقه خلافت پوشید. سلسله طریقت او به سید محمد گیسودراز می‌رسد. [۶]
سیدمحمد هاشم علی، میران جی شمس العشاق، ج۱، ص۲۸، حیدرآباد دکن ۱۹۷۴.
[۷]
سیدمحمد هاشم علی، میران جی شمس العشاق، ج۱، ص۳۱، حیدرآباد دکن ۱۹۷۴.
پس از درگذشتِ پدر، خدمات او را ادامه داد و بقیه عمر را به تدریس و ارشاد و تبلیغ و تصنیف و تألیف پرداخت.
۲ - تولدسال و محل تولد برهان الدین در هیچ منبعی به صراحت مذکور نیست؛ اما بنابر دو قرینه، یکی این‌که بخش اول نکته واحد (اثر منظومی در تصوف) را در ۹۶۷ سروده [۸]
عبدالقیوم، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص۳۷۰، کراچی.
و دیگر این‌که پدرش در ۹۶۶، پس از مهاجرت، در بیجاپور سکنی گزیده بود، می توان گفت که او در اثنای اقامت پدر در مکه معظمه متولد شده و، بنابراین، سال تولدش احتمالاً حدود رُبع دوم قرن دهم است.
۳ - نسبمؤلف تذکرة الانساب نسب پدر او را با دوازده واسطه به زید بن علی (شهادت در ۱۲۲) رسانیده است. [۹]
سیدمحمد هاشم علی، میران جی شمس العشاق، ج۱، ص۱۵، حیدرآباد دکن ۱۹۷۴.
۴ - وفاتبرهان الدین در بیجاپور درگذشت و در مقبره پدرش در محله ارشادپور مدفون شد. سال وفات او را به اختلاف بیان کرده اند. بنابر ماده تاریخ مندرج در پایان ارشادنامه، اثر معروف او، محققاً در ۹۹۰ حیات داشته، لیکن به احتمال قوی در همان سال درگذشته است. [۱۰]
عبدالحق، قدیم اردو، ج۱، ص۲۵، کراچی.
[۱۱]
عبدالحق، قدیم اردو، ج۱، ص۳۹، کراچی.
۵ - فرزنداناز فرزندان او فقط شاه امین الدین علی اعلی (متوفی ۱۰۸۶) را می‌شناسیم [۱۲]
عبدالحق، قدیم اردو، ج۱، ص۴۹ـ۵۰، کراچی.
که پس از وفات پدر به دنیا آمده است؛
۶ - خلفای معاصرنام خلفای برهان الدین، شیخ محمود چشتی و حاجی اسحاق و شیخ عطاءالله و شاه راوَل در منابع ذکر شده است. [۱۳]
عبدالقیوم، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص۳۶۹، کراچی.
۷ - آثاراز او آثار منظوم و منثوری در تصوف و عرفان و ادبیاتِ اردو باقی است. آثار منظوم برهان الدین عبارت است از: ارشادنامه (مثنوی به زبان اردو شامل ۵۰۰، ۲ بیت)؛ حجة البقا (۸۰۵ بیت)؛ رموزالواصلین؛ منفعة الایمان؛ نکته واحد؛ وصیة الهادی؛ سُک سهیلا و مسافرت شیخ خان میان و آثار منثور: کلمة الحقایق و گفتار برهان. وی آثاری نیز به فارسی دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: کشف العوالم، کلید گنج، مخزن سالکین و مقصد عارفین، معرفت المجبوب [۱۴]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج ۳، ص ۱۷۹۳، لاهور ۱۳۶۳ ش.
[۱۵]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج ۳، ص ۱۸۱۱، لاهور ۱۳۶۳ ش.
[۱۶]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان،ج ۳، ص ۱۸۸۷، لاهور ۱۳۶۳ ش.
[۱۷]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج ۳، ص ۱۹۵۶، لاهور ۱۳۶۳ ش.
۸ - فهرست منابع(۱) عبدالحق، قدیم اردو، کراچی. (۲) عبدالقیوم، تاریخ ادب اردو، کراچی. (۳) سیدمحمد هاشم علی، میران جی شمس العشاق، حیدرآباد دکن ۱۹۷۴. (۴) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج ۳، لاهور ۱۳۶۳ ش. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برهان الدین جانم چشتی»، شماره۱۱۰۶. |